Các tiến bộ của khoa học và công nghệ, nhất là trong lĩnh vực sinh học phân tử giúp chúng ta hiểu hơn các bằng chứng khoa học về cơ sở sinh học của nghiện, để hiểu rõ hơn vì sao nghiện được định nghĩa là một bệnh mạn tính, tái phát của não bộ.

Mỗi nơ ron thần kinh gồm các bộ phận: thân nơ ron, sợi nhánh, sợi trục và khe synapse (xy náp) hay còn gọi là khớp thần kinh. Não bộ sử dụng các nơ ron này để kết nối tới các bộ phận của cơ thể. Các nơ ron thần kinh dẫn truyền thông tin cho nhau và tới các cơ quan trong cơ thể qua hai cơ chế dẫn truyền: cơ chế điện học và cơ chế hóa học thông qua việc giải phóng chất hóa học trung gian dẫn truyền xung thần kinh vào khe synapse, từ đó dẫn truyền xung thần kinh/ thông tin tới các tế bào khác.

Các nghiên cứu về thần kinh đã nhận thấy trong bộ não có một cơ sở chung cho hoạt động của các chất gây nghiện. Cơ sở này được gọi là đường dẫn truyền khoái cảm, với các chức năng chủ yếu là:

Củng cố những hành vi đảm bảo cho sự tồn tại của con người – đó là những khoái cảm tự nhiên như ăn để cung cấp dinh dưỡng, uống nước để cung cấp nước cho tế bào, nghỉ ngơi, ngủ để thư giãn và giúp cơ thể tái tạo năng lượng, hoạt động tình dục để duy trì nòi giống. Bằng việc gắn những hành vi sinh tồn này với khoái cảm, não bộ hiểu rằng cần tiếp tục thực hiện, lặp lại những hành vi này để đảm bảo là sinh tồn.

Khi thực hiện những hành vi mang lại khoái cảm tự nhiên trên, dưới vỏ não sản xuất ra Dopamine, chất dẫn truyền thần kinh hóa học, điều hòa vận động, cảm xúc, nhận thức, và mang lại cảm giác thích thú. Lúc này dopamine, chất dẫn truyền thần kinh hóa học, được giải phóng, đi qua khe synapse. Tại đây, dopamine được gắn vào các thụ cảm thể (receptor) tương ứng ở khe synapse, khiến chúng ta cảm thấy vui sướng, thích thú.

Khi sử dụng ma túy, chất ma túy tác động trực tiếp hay gián tiếp lên các tế bào thần kinh, gây tăng giải phóng Dopamine lên nhiều lần, tạo nên cảm giác hưng phấn, tỉnh táo, khoan khoái, làm giảm đau, hết mệt mỏi một cách nhân tạo. Nếu sử dụng ma túy lặp lại nhiều lần sẽ tạo thành phản xạ có điều kiện, gây rối loạn sản xuất Dopamine của não. Não bộ đáp ứng với sự có mặt dư thừa giả tạo Dopamine bằng cách giảm sản xuất Dopamine và cuối cùng là hoàn toàn ngừng sản xuất Dopamine, làm cho cơ thể hoàn toàn phụ thuộc vào chất ma túy, vì vậy, cơ thể luôn luôn thôi thúc người nghiện tìm và sử dụng ma túy. (Theo Cơ chế tác động của ma túy lên não, Viện nghiên cứu quốc gia Hoa Kỳ về lạm dụng ma túy NIDA). Ngoài ra, khi sử dụng ma túy nhiều lần, não bộ bị tổn thương (ngoài việc ngừng/ giảm đáng kể việc sản xuất dopamine), não trước - giúp kiểm soát quyết định và nhận thức - bị tổn thương, khiến người sử dụng không có khả năng ra quyết định hay nhận thức đúng đắn, dẫn tới mất kiểm soát suy nghĩ và hành vi bản thân. Cùng với việc não bộ ngừng/giảm đáng kể sản xuất Dopamine làm cho cơ thể hoàn toàn phụ thuộc vào chất ma túy, vùng khoái cảm và củng cố hành vi, và vùng trí nhớ (nằm trên đường dẫn truyền khoái cảm) luôn luôn ghi nhớ cảm giác phê sướng trước đó và thôi thúc người nghiện tìm và sử dụng ma túy. Đây là lý do giải thích tại sao người ta rất khó bỏ ma túy, và việc tái nghiện thường xảy ra trong quá trình điều trị; người nghiện có thể phải mất nhiều năm cố gắng mới từ bỏ được ma túy.

Những hiểu biết khoa học trên đây cho thấy ma túy tác động đến cả não bộ và hành vi của người nghiện đó là cơ sở quan trọng cho các phương pháp điều trị nghiện ma túy.

TS Trần thị Hồng Thu

Gọi ngay 043. 6275762 để tìm ra giải pháp tốt nhất cho vấn đề của bạn!